Analiza transakcyjna
Analiza transakcyjna – to koncepcja interakcji międzyludzkich występujących w komunikacji, funkcjonująca także w negocjacjach. Interakcje te nazywane są transakcjami, które stanowią podstawową jednostkę w relacjach interpersonalnych, będzie to wymiana: słów, gestów, mimiki, zachowań.
Czym charakteryzują się poziomy analizy transakcyjnej?
Porozumiewanie się pomiędzy jednostkami zachodzi na trzech poziomach Ja, w których porusza się dana osoba: rodzica, dorosłego, dziecka. Ego, przybierając rolę rodzica, najczęściej polega na automatycznym kopiowaniu zachowań naszych rodziców wraz z przekonaniem, że właśnie tak należy się zachowywać. Stan dorosłego przejawia się racjonalnym podejściem i oceną tego, co tu i teraz. Dziecko stanowi powrót do dawnych lat, zabawę i infantylność. Każdy z wymienionych trybów charakteryzuje się rozpoznawalną mową ciała i innymi symptomami, ja na przykład ton głosu czy tempo mówienia. Niektóre osoby mają tendencję do wchodzenia w relacje z pozycji jednego z poniższych trzech stanów Ja:
Rodzic
Rodzic – odpowiedzialny jest za system wartości, norm i zasad, wiele z nich zaczerpniętych zostało od naszych rodziców/opiekunów. Objawia się głównie w sytuacjach przymusowych, działa automatycznie i nieświadomie. Wyróżnia się rodzica krytycznego i wspierającego. Ten pierwszy odpowiada za nakazywanie, karanie, moralizację, porządek. Drugi typ pociesza, pomaga, wspiera i rozumie.
Dorosły
Dorosły – kształtuje się podczas dojrzewania, cechuje się analitycznym i rozsądnym podejściem oraz obiektywną oceną. Jest rzeczowy, działa poprzez wymianę informacji, nie unosi się emocjami. Postępuje świadomie, czasem ocenia tryb rodzica lub dziecka, będąc w stanie zapanować nad nimi.
Dziecko
Dziecko – związane jest z uczuciami i emocjami, odnosi się do stanów występujących w dzieciństwie. Dzieli się na dziecko naturalne i dziecko dostosowane. Dziecko naturalne jest spontaniczne, swobodnie wyraża emocje, płacze, śmieje się, krzyczy. Dziecko dostosowane wykazuje się uległością, wycofywaniem, nie jest inicjujące, stawia potrzeby innych wyżej od siebie.
Analiza transakcyjna uwzględnia stosunek do samego siebie i do innych, który przyjmuje relacje:
- Ja jestem OK i ty jesteś OK.
- Ja jestem OK, ale ty nie jesteś OK.
- Ja nie jestem OK, ale ty jesteś OK.
- Ja nie jestem OK i ty też nie jesteś OK.
Jak dzielą się transakcje?
Transakcje dzielą się na komplementarne, czyli równoległe, skrzyżowane oraz ukryte. Transakcjami komplementarnymi są te, w których zachodzi wymiana uzupełniająca się, gdy rozmawiają ze sobą te same ,,osoby’’, np. dorosły z dorosłym, dziecko z rodzicem. Sytuację tą ilustruje pierwszy diagram. Jest to komunikacja umożliwiająca porozumienie i kontynuację interakcji poprzez przyjęcie tych samych trybów przez uczestników wymiany.
Diagram drugi ukazuje transakcję skrzyżowaną, która utrudnia zrozumienie i może prowadzić do przerwania komunikacji lub konfliktu, ponieważ obydwie strony przyjmują inne tryby i zwracają się do innego trybu rozmówcy, np. Osoba 1-dorosły mówi do osoby 2-dorosłego, podczas gdy osoba 2 przyjmuje postawę dziecka i mówi do osoby1-rodzica, co czytelnie oddane zostało na diagramie drugim. Transakcje ukryte występują, gdy dwie osoby pozornie przyjmują jedną z trzech określonych postaw Ja, jednak pod tą płaszczyzną kryją się inne przybrane postawy. Właśnie transakcje ukryte są podstawą do gier (które przekształcają się w skrypty) omówionych poniżej.
Analiza transakcyjna związana jest z analizą gier, które stanowią zbiór transakcji powtarzanych w celu przeżycia emocji i osiągnięcia danego wyniku w sytuacji interakcyjnej. Gry wychodzące z jednego z poziomów Ja przebiegają zazwyczaj w podobny, powtarzalny sposób u konkretnej jednostki, prowadząc do określonej korzyści psychicznej z kontaktów z innymi ludźmi. Korzyścią tą są właśnie emocje. Gry z kolei składają się na większy konstrukt, jakim są skrypty. Skrypty to scenariusze życia, plany życiowe, które w większości kształtują się w dzieciństwie na nieświadomym poziomie i wpajane są przez rodziców posiadających własne skrypty. Przyjmują one postacie: zwycięzcy, pół-zwycięzcy i przegranego. Skrypt odpowiada za kierowanie zachowaniem człowieka w najważniejszych dla niego kategoriach życia oraz przy podejmowaniu kluczowych decyzji, często prowadzony jest tak, że spełnia zaplanowany wcześniej scenariusz życiowy.
Gry psychologiczne w analizie transakcyjnej
Gry psychologiczne to powtarzalne schematy zachowań, wynikające z ukrytych transakcji w relacjach międzyludzkich. Celem tych gier jest osiągnięcie emocjonalnych korzyści, często kosztem drugiej osoby. Gry te mogą prowadzić do napięć, nieporozumień i frustracji, ponieważ ich uczestnicy nie są świadomi prawdziwych intencji i ról, jakie przyjmują. W analizie transakcyjnej gry psychologiczne odgrywają kluczową rolę w zrozumieniu dynamiki interpersonalnej i konfliktów.
Przykłady gier psychologicznych:
- „Tak, ale…”. W tej grze osoba przedstawia problem i szuka rozwiązania, jednak każda sugestia jest natychmiast odrzucana. Celem tej gry nie jest znalezienie rozwiązania, ale uzyskanie uwagi i współczucia od innych. Rozmówca, starając się pomóc, szybko doświadcza frustracji, gdy jego rady nie są brane pod uwagę, co utrudnia komunikację i buduje napięcia.
- „Doprowadź mnie do tego” gra, w której jedna osoba prowokuje drugą do przesadnej reakcji. Gdy to nastąpi, prowokator obwinia rozmówcę o przesadne zachowanie. W ten sposób zdobywa emocjonalną przewagę, kontrolując sytuację. Ta gra często prowadzi do konfliktów i oskarżeń, a jej celem jest manipulacja i unikanie odpowiedzialności.
- „Teraz cię mam, draniu” polega na wyczekiwaniu błędu drugiej osoby, aby ją zaatakować i udowodnić swoją wyższość. Osoba grająca w tę grę szuka okazji, by zdominować rozmówcę i zdobyć przewagę w relacji. Tego typu interakcje mogą prowadzić do otwartych konfliktów i poczucia zagrożenia.
- „Niechciany” osoba przyjmuje postawę ofiary, szukając litości i wsparcia emocjonalnego od innych. Taki uczestnik często uzależnia się od współczucia, nie podejmując działań, aby zmienić swoją sytuację. Dla otoczenia staje się to frustrujące, ponieważ ich pomoc nie prowadzi do realnych zmian.
- „Zobacz, co zrobiłeś” gra, w której osoba obwinia innych za swoje problemy. Ta gra pozwala uniknąć odpowiedzialności za własne decyzje i działania, przenosząc winę na innych. Skutkiem tej gry są napięcia w relacjach i pogorszenie komunikacji.
Gry psychologiczne mogą destrukcyjnie wpływać na relacje, jeśli nie są rozpoznane i przerwane.
Zalety analizy transakcyjnej w życiu codziennym
Analiza transakcyjna to technika, która może znacząco wpłynąć na jakość naszego codziennego życia. Dzięki niej lepiej rozumiemy dynamikę relacji i komunikacji, co prowadzi do bardziej efektywnych interakcji zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym. Świadome stosowanie analizy transakcyjnej pozwala unikać nieporozumień, a także budować zdrowsze i bardziej harmonijne relacje z innymi ludźmi.
W pracy analiza transakcyjna pomaga w zrozumieniu zachowań współpracowników i klientów. Pozwala lepiej rozpoznać ich intencje oraz dostosować komunikację do różnych sytuacji. Dzięki temu można efektywniej rozwiązywać konflikty, lepiej negocjować i budować silniejsze zespoły. Transakcje komplementarne wspierają płynne porozumiewanie się i tworzą klimat współpracy, który sprzyja osiąganiu lepszych wyników.
W życiu prywatnym, zrozumienie różnych poziomów „Ja” pozwala na lepsze zarządzanie emocjami w relacjach z bliskimi. Analiza transakcyjna pomaga dostrzec, kiedy działamy z pozycji dziecka, rodzica lub dorosłego, co może zapobiec eskalacji konfliktów. Dzięki temu nasze rozmowy stają się bardziej otwarte i szczere, co prowadzi do głębszego zrozumienia w związkach oraz przyjaźniach.
Aby skutecznie wdrożyć analizę transakcyjną, warto:
- Rozpoznawać, z jakiej pozycji komunikujemy się z innymi.
- Dbać o utrzymywanie transakcji komplementarnych.
- Analizować emocje, które pojawiają się w relacjach.
- Unikać manipulacji i gry psychologiczne.
Stosowanie analizy transakcyjnej na co dzień pozwala zbudować bardziej satysfakcjonujące relacje i lepiej zarządzać wyzwaniami komunikacyjnymi.
Szkolenie "Skuteczne negocjacje"
Techniki negocjacyjne i budowanie pozycji w rozmowach handlowych.
O autorze
Chcesz dowiedzieć się więcej? Zapisz się na szkolenie!
Powiązane artykuły
Ekspert witalni.pl
Ekspert witalni.pl
Ekspert witalni.pl