Inne złożone procesy poznawcze

Rozumowanie

Formułowanie wniosków na podstawie przesłanek. Przybiera dwie formy: dedukcyjne i indukcyjne. Dedukcyjne to wyciąganie wniosków z przesłanek z zastosowaniem formalnych reguł logiki. Wniosek wyciągnięty z dedukcyjnego rozumowania jest niezawodny i rzetelny, niemniej ten typ rozumowania nie prowadzi do uzyskania nowej wiedzy, która zawarta jest w przesłankach i poprzez wniosek zostaje zwerbalizowana oraz odkryta. Rozumowanie indukcyjne to z kolei wyprowadzanie nowych twierdzeń lub hipotez na podstawie obserwacji ograniczonej liczby obiektów czy zdarzeń. Rozumowanie to prowadzi do wykrycia tendencji i prawidłowości, lecz nie uwzględnia wyjątków, które mogą zaistnieć. Wedle zasad logiki wnioski rozumowania indukcyjnego nie są pewne i uprawomocnione, ponieważ zaobserwowanie nawet jednego wyjątku sprawi, że wcześniejszy wniosek trzeba będzie odrzucić. Te typ rozumowania prowadzi natomiast do nowej wiedzy.

Rozwiązywanie problemów

Jest aktywnością skierowaną na zredukowanie rozbieżności między stanem pożądanym a stanem aktualnym. Polega na realizacji zaplanowanej sekwencji czynności poznawczych w momencie, kiedy pojawia się problem będący sytuacją, na którą człowiek nie ma gotowego rozwiązania. Rozwiązywanie problemu może ograniczyć się do procesów umysłowych lub objawić w zachowaniu. Problem może być uznany za rozwiązany, gdy jednostka ma wiedzę, jak zredukować rozbieżność między stanem pożądanym a obecnym. Dany problem można scharakteryzować za pomocą czterech wymiarów: stan docelowy (w celu jego osiągnięcia szukane są rozwiązania, a także zachodzi ocena czy został on osiągnięty), stan początkowy (dane wyjściowe – niektóre mogą być ukryte – oraz dane okolicznościowe), operatory (środki, reguły, których można użyć, aby przekształcić stan początkowy), przeszkody (napotykane są podczas procesu szukania rozwiązań).

Podejmowanie decyzji

Wymaga zaangażowania różnych procesów poznawczych, następuje w sytuacji istnienia co najmniej dwóch różnych opcji. Proces podjęcia decyzji dzielimy na: fazę przeddecyzyjną, proces decyzyjny, fazę postdecyzyjną.

W fazie przeddecyzyjnej następuje definicja problemu i zbieranie danych na temat istniejących rozwiązań w otoczeniu oraz przywoływanie informacji z pamięci. Im bardziej złożony jest problem, tym więcej gromadzonych jest danych. Proces ten jest jednak dość wybiórczy ze względu na ograniczony dostęp do informacji.

Podczas fazy decyzyjnej następuje ocena ważności zebranych wcześniej informacji oraz stopniowe wyróżnianie jednej możliwości spośród pozostałych, a także gromadzenie większej ilości danych na temat faworyzowanej opcji. W tym etapie może dojść jednak do dostrzeżenia nowych możliwości rozwiązania problemu. Po wyborze opcji zachodzi uzasadnienie jej, aby bardziej potwierdzić swoją decyzję.

W ostatniej fazie postdecyzyjnej mogą pojawić się wątpliwości, które prowadzą jednak do utwierdzania się w słusznym wyborze oraz wzrostu atrakcyjności wybranej możliwości przy jednoczesnym obniżaniu wartości odrzuconych opcji. W fazie postdecyzyjnej występują próby analizy napływających danych zwrotnych, które mogą służyć jako wskazówki w przyszłych wyborach.