Komunikacja interpersonalna – rodzaje, funkcje i formy komunikacji

Co to jest „komunikacja interpersonalna”? – definicja.

Komunikacja to – najogólniej rzecz biorąc – przekazywanie informacji. Pojęcie przekazywania zakłada istnienie co najmniej jednego nadawcy oraz jednego bądź wielu odbiorców. Nadawca koduje znaki, to znaczy szyfruje je, a odbiorca je dekoduje, czyli odszyfrowuje ich sens. W języku potocznym kodowanie oznacza nadawanie sensu wypowiadanym słowom, a dekodowanie – wyszukiwanie owego sensu. Podmioty obydwu procesów nie ograniczają się jedynie do językowego aspektu informacji, lecz własne rozumienie przekazywanego sensu uzupełniają zawsze o kontakty społeczne, intencje i kwestie związane z reprezentacją własnych interesów.

Jak komunikacja interpersonalna wygląda na codzień?

Codzienna komunikacja przebiega zwykle nieświadomie i nierefleksyjnie. Nadawca jest to osoba, która chce poinformować odbiorcę o tym, co myśli lub czuje w związku z określonym stanem rzeczy. Kieruje swój komunikat z pewną intencją. Pragnąc wyrazić się jak najlepiej i zostać zrozumianym, ową intencję ubiera w słowa, które znajdują się w jego zasobach pojęciowych oraz słownikowych i najlepiej odpowiadają temu, co pragnie wyrazić. Jest to proces kodowania informacji. Nadawca w trakcie tego procesu może kierować się możliwościami percepcyjnymi odbiorcy i starać się uwzględniać jego intelektualne oraz emocjonalne predyspozycje. Kiedy nadawca zaczyna owe zakodowane już informacje wyrażać, rozpoczyna się przekaz do odbiorcy.

Przekaz odbywa się w warstwie werbalnej (wypowiadane słowa) i pozawerbalnej (transmisja sygnałów mimiką, ruchami i postawą ciała, a także strojem, makijażem itp.). To wszystko dociera do odbiorcy, który stara się rozszyfrować przekaz (zdekodować), zrozumieć intencję nadawcy i odpowiednio zareagować. Wtedy on staje się nadawcą komunikatu. Odbiorca nie pobieranie informacji w takim kształcie, w jakim otrzymał ją od nadawcy. Często w procesie komunikacji zdarzają się zniekształcenia, bowiem w komunikacji w grę wchodzi wiele czynników niezwiązanych bezpośrednio z konkretną sytuacją rozgrywającą się tu i teraz.

Jakie są rodzaje komunikacji interpersonalnej?

Możemy wyróżnić trzy rodzaje komunikacji: komunikację ustną i pisemną; komunikację bezpośrednią i pośrednią; komunikację masową i komunikację codzienną. Każdy język dysponuje znakami z przypisanym im ładunkiem znaczeniowym, które uszeregowane w pewien sposób z zachowaniem reguł gramatycznych tworzą wypowiedzi w formie zdań pisanych lub mówionych. Komunikację można więc traktować jako wymianę symboli językowych umożliwiającą porozumiewanie się.

Komunikacja ustna i pisemna

Podstawową formą wypowiedzi, czy to ustnej czy pisemnej jest zdanie. Dzięki pisemnej komunikacji możliwe jest utrwalenie treści komunikacji ustnej w formie kulturowych przekazów.

Komunikacja bezpośrednia i pośrednia

Formami komunikacji bezpośredniej są dialog, rozmowa, dyskusja czy wykład. Natomiast komunikacja pośrednia ma charakter bardziej techniczny i odbywa się na większą odległość.

Komunikacja masowa

Komunikacja techniczna umożliwia wymianę informacji wykraczającą poza dostrzegalne i namacalne granice. Przekazywanie informacji za pomocą technicznych systemów transmisji danych daje prawie nieograniczone możliwości komunikowania się. Komunikacja masowa jest typem komunikacji, w której wypowiedzi przekazywane są publicznie (są dostępne dla każdego), pośrednio (przez środki masowego przekazu) i jednostronnie (bez możliwości zamiany ról między nadawcą a odbiorcą) do rozproszonej publiczności, która wzajemnie się ze sobą nie kontaktuje.

Komunikacja codzienna

Komunikacja codzienna to wymiana informacji w toku bezpośredniego kontaktu między osobami komunikującymi się, opierająca się na stosunkowo niezawodnych oczekiwaniach względem ogólnych wzorców zachowań uczestników, wynikających ze znajomości standardów tego rodzaju sytuacji. Komunikacja codzienna jest bezpośrednia i zakłada niewielki dystans między osobami komunikującymi się, niewielką liczbę uczestników, wzajemne postrzeganie, którego centrum jest zbieżne z meritum komunikacji ustalanym przez strony oraz wspólny horyzont oczekiwań związanych z codziennością osób komunikujących się.

Czym różni się komunikacja werbalna od niewerbalnej?

W ramach komunikacji codziennej wymiana informacji następuje na drodze werbalnej i niewerbalnej. Komunikacja werbalna odnosi się do języka mówionego, komunikacja niewerbalna obejmuje natomiast sygnały związane ze stanem psychicznym osoby komunikującej, które można odczytać z postawy jej ciała, zachowania przestrzennego dystansu, gestykulacji, mimiki i zachowania werbalnego, np. wysokości i natężenia głosu, charakterystycznego odchrząkiwania itp.

Każda interakcja zawiera również elementy ujawnienia własnego ja przez nadawcę. Zarówno cechy jakościowe komunikatu, jak i sposób rozszyfrowywania znaków językowych przez odbiorcę w dużym stopniu są determinowane przez sytuacyjne spektrum wstępnych oczekiwań. Właściwa komunikacja jest warunkowana wzajemnym spostrzeganiem się osób komunikujących się ze sobą.

Na czym polega tzw. kompetencja komunikacyjna?

Porozumiewanie się w różnych sytuacjach umożliwia człowiekowi tzw. kompetencja komunikacyjna – nieuświadomiona (intuicyjna) bądź świadoma wiedza o regułach używania języka w rozmaitych okolicznościach, dająca możliwość wyboru spośród dostępnych środków językowych – środków odpowiednich do danej sytuacji. Kompetencja komunikacyjna pozwala także, w zależności od sytuacji, rozmaicie zinterpretować tę sama wypowiedź. Aby więc komunikowanie się było sprawne i skuteczne, konieczna jest nie tylko umiejętność tworzenia i interpretowania poprawnych zdań danego języka, lecz także znajomość wzorców zachowań językowych oraz umiejętność dostosowania indywidualnych zachowań do wzorców obowiązujących w danej wspólnocie komunikatywnej (językowej).

Każda bowiem wspólnota komunikatywna wytwarza właściwe jej tylko wzory. Opanowanie słownictwa i gramatyki języka obcego nie wystarcza więc do skutecznego porozumiewania się z przedstawicielami innej wspólnoty.

Czym jest akt komunikacji językowej (akt mowy)?

Podstawową jednostką komunikacji językowej jest tzw. akt komunikacji językowej (akt mowy). W trakcie komunikacji nadawca konstruuje wypowiedź, wykorzystując elementy kodu językowego i kierując ją w określonej sytuacji oraz w określonej intencji do jakiegoś odbiorcy, który tę wypowiedź odbierze i zrozumie. Uczestnicy aktu komunikacji powinni znać ten sam kod językowy, by móc tworzyć i odbierać komunikaty zrozumiałe zarówno dla nadawcy, jak i odbiorcy. Porozumienie jest łatwiejsze i pełniejsze, jeśli uczestnicy należą do tej samej wspólnoty komunikatywnej, a więc nie tylko znają ten sam język, lecz także należą do tego samego kręgu kulturowego, łączy ich wspólna tradycja, obyczaje, wierzenia, te same wartości, postawy i poglądy.

Każdy akt komunikacji osadzony jest w kontekście, a więc w szeroko rozumianym tle językowym i pozajęzykowym, znanym nadawcy i odbiorcy niekoniecznie w tym samym stopniu, obejmującym nie tylko uwarunkowania sytuacyjne (czas i miejsce wypowiedzi, relacje łączące uczestników aktu mowy itp.), lecz także kulturowe. W tak pojmowanym kontekście wyróżnić można trzy typy (poziomy): kontekst kulturowo-poznawczy, pragmatyczno-społeczny (sytuacyjny) oraz językowo-tekstowy.

Kontekst kulturowo-poznawczy

Kontekst kulturowo-poznawczy można określić jako odniesienie wypowiedzi do świata pojęć i wartości utrwalonego w danej kulturze. Znajomość kultury danej wspólnoty jest niezbędna w procesie komunikacji. Bez tej wiedzy wymiana informacji jest w dużym stopniu utrudniona.

Kontekst pragmatyczno-społeczny

Kontekst pragmatyczno-społeczny związany jest z sytuacją, w jakiej zachodzi komunikacja: określonym miejscem i czasem, tematem wypowiedzi, liczbą uczestników aktu komunikacji i ich rolami społecznymi, a także łączącymi ich relacjami, ich wiekiem, płcią, pochodzeniem społecznym, zawodem, wykształceniem oraz przyjętymi przez nadawcę celami i zastosowanym kanałem komunikacji. Im większa znajomość kontekstu sytuacyjnego, tym wyższy stopień sprawności sytuacyjnej i pragmatycznej nadawcy i odbiorcy.

Kontekst językowo-tekstowy

Odniesienie określonego elementu tworzącego wypowiedź do całej struktury tej wypowiedzi na różnych poziomach jej organizacji to kontekst językowo-tekstowy. Odniesienie to może mieć miejsce na poziomie gatunkowo-kompozycyjnym, składniowym, leksykalnym i ortograficzno-interpunkcyjnym.

Jak wygląda proces komunikacji?

Nadawca kieruje do odbiorcy komunikat w określonym celu i chce, by zamierzony przez niego cel został osiągnięty, co zależy w dużym stopniu od poziomu jego językowej sprawności pragmatycznej, a także od sprawności komunikacyjnej odbiorcy, który potrafi owe cele odczytać. Przesłanie wypowiedzi (zwanej tez przekazem, komunikatem) odbywa się przy wykorzystaniu określonego kanału komunikacyjnego: wzrokowego, wzrokowo-słuchowego, słuchowego, a czasem też dotykowego.

Nadawca i odbiorca, czyli uczestnicy aktu komunikacji muszą znać ten sam kod językowy i pozostawać ze sobą w kontakcie fizycznym i psychicznym. Kontakt psychiczny ma miejsce, gdy zarówno nadawca, jak i odbiorca współdziałają, czyli nie są nastawieni tylko na mówienie, ale też na słuchanie. Oprócz kontaktu psychicznego, uczestnicy komunikacji muszą mieć kontakt fizyczny, tzn. możliwość przekazywania komunikatów jednym z kanałów.

Jakie funkcje pełni komunikacja interpersonalna?

Funkcja informatywna oraz impresywna

Porozumiewanie się ludzi służy realizowaniu różnorodnych celów (intencji) komunikacyjnych. Podstawową intencją towarzyszącą aktom komunikacji jest informowanie, powiadamianie odbiorców o różnych stanach rzeczy. W wypowiedziach realizuje się wtedy funkcja informatywna (informacyjna, poznawcza, symboliczna, reprezentatywna). Funkcja ta jest typowa dla komunikatów prasowych. Jeśli nadawca wypowiedzi pragnie wywołać za jej pomocą określone działania odbiorcy ma miejsce realizacja funkcji nakłaniającej (impresywnej).

Aktami mowy, w których dominuje funkcja impresywna są m. in. pytania, prośby, groźby, rozkazy, ostrzeżenia. Najbardziej wyraziście pełnią te funkcję zdania rozkazujące i formy wołacza. O funkcji impresywnej mówi się także, gdy nadawca chce wpłynąć na stan mentalny odbiorcy, zmienić jego przekonania czy wyrobić w nim pożądane z punktu widzenia nadawcy nawyki lub zachęcić do czegoś. Mamy tu do czynienia z dwoma przejawami funkcji impresywnej: perswazją i manipulacją.

Funkcja ekspresywna (emotywna)

Funkcja ekspresywna (emotywna) wypowiedzi polega na wyrażaniu emocji, woli czy sądów nadawcy bez ukierunkowania ich na odbiorcę. Wyrażaniu stanów uczuciowych nadawcy służą wykrzyknienia, wyrazy wartościujące, zdrobnienia.

Funkcja poetycka (estetyczna)

Funkcja poetycka (estetyczna) dominuje przy nastawieniu na sam komunikat, na jego wartość estetyczną, jego organizację językową i formę. Przejawia się ona najwyraźniej w poezji, tekstach rymowanych i różnego rodzaju grach słów.

Funkcja faktyczna

O funkcji faktycznej mówimy, gdy celem wypowiedzi jest nawiązanie, podtrzymanie bądź przerwanie kontaktu z odbiorcą. Wypowiedzi te są obecne najczęściej w rozmowie telefonicznej, podczas której partnerzy nie mogą się widzieć.

Funkcja matejęzykowa

Funkcja matejęzykowa to nastawienie wypowiedzi na sam kod językowy. Wyraziście pełnią tę funkcję pytania o objaśnienie znaczenia jakiegoś elementu języka i wypowiedzi podające takie wyjaśnienie. Realizacji funkcji metajęzykowej w tekście pisanym służy cudzysłów lub kursywa.

Funkcja performatywna

Ważną funkcją wypowiedzi jest też funkcja performatywna (sprawcza, wykonawcza) realizująca się w aktach mowy, których celem jest tworzenie, ustanawianie nowych stanów rzeczy. Wypowiedziami performatywnymi są formuły związane z udzielaniem sakramentów czy skonwencjonalizowane teksty organizujące życie społeczne, np. komunikaty sądowe (Sąd idzie,). Za szczególny rodzaj funkcji performatywnej bywa uważana funkcja magiczna. Jej realizacja w wypowiedziach wiąże się z wiarą, że przez wypowiadanie określonych słów można wpłynąć na rzeczywistość, a więc przywołać nowy stan rzeczy.

Funkcja magiczna

Funkcja magiczna przejawia się w takich zachowaniach językowych, jak rzucanie klątw, odczynianie uroków czy słowne czary. Istotną funkcją jest też funkcja prezentatywna (socjolingwistyczna) wypowiedzi. Realizuje się ona gdy wypowiedź informuje pośrednio odbiorcę o pewnych cechach nadawcy, mianowicie o jego pochodzeniu, wieku, płci wykształceniu, poziomie sprawności językowej. Informacje te stają się jawne dla odbiorcy dzięki cechom językowym nadawanego komunikatu, często wbrew woli nadawcy.

Formy komunikacji interpersonalnej – podsumowanie.

Każda kultura ma swój sposób komunikowania się, który zawiera nie tylko werbalne aspekty mowy, ale przede wszystkim to, czego nie da się powiedzieć słowami. Jest to cały system znaków, zwany komunikacją niewerbalną. Komunikacja międzyludzka dokonuje się więc nie tylko za pomocą języka. Uznaje się, że ponad 2/3 informacji uzyskiwanych w czasie rozmowy nie pochodzi z wypowiadanych świadomie słów, lecz płynie z sygnałów nieświadomie nadawanych przez mimikę, kontakt wzrokowy, przybierane postawy ciała i wykonywane gesty, wynika z tonu i tempa głosu oraz wzajemnego układu w przestrzeni, w której odbywa się spotkanie. Badania naukowe dowodzą, że 55% informacji w procesie komunikacji przekazuje nam ciało rozmówcy, 37% brzmienie jego głosu (ton, modulacja itp.) i tylko 8% treść jego wypowiedzi.

Dodatkowe materiały.

Codzienna komunikacja z innymi, sprzedaż, negocjacje, zarządzanie zespołem to sytuacje w których nieustannie kreują ludzie wzajemny wpływ lub manipulują drugą stroną. O tym jak bronić się przed manipulacjami klientów lub podwładnych możesz dowiedzieć się z naszych VIDEOKURSÓW o tej tematyce. Nawet jeżeli nie zarządzasz lub nie pracujesz w szerokim ujęciu z klientami, to warto poznać techniki obrony przed manipulacjami, bo to narzędzia potrzebne do budowania relacji bez względu na wykonywany zawód. Odwiedź KURSY.WITALNI.PL i już za chwilę rozpocznij kurs, do którego uzyskasz dostęp bez ograniczenia w czasie.

Bibliografia:

1. Dymek M., Komunikacja niewerbalna też ważna. Nowa Szkoła 1996 nr 3, s. 20-23.
2. Mucha P., Komunikacja niewerbalna w nauczaniu i wychowaniu. Nowa Szkoła 2003, nr 8, s. 21-23.
3. Retter H., Komunikacja codzienna w pedagogice. Gdańsk 2005.
4. Senderska J., Czym jest komunikacja językowa. Język Polski w Gimnazjum 2004/2005 nr 1, s. 7-19.
5. Wielgus A., Czym jest komunikacja niewerbalna. Kultura i Edukacja 1996 nr 4, s. 32-

Jeśli artykuł Cię zainteresował, sprawdź powiązane materiały:

• Jeśli jesteś zainteresowany komunikacją interpersonalną, sprawdź nasze szkolenie z komunikacji

---

Witalni.pl – artykuł chroniony prawem autorskim © wszelkie prawa zastrzeżone.