Uwaga dowolna

Uwaga dowolna – polega na świadomym podjęciu się jakiegoś działania, na celowym skierowaniu uwagi poprzez wykorzystanie jednej z jej funkcji. W każdym momencie ilość informacji docierających z otoczenia (i naszego ciała) znacznie przekracza możliwości poznawcze. W celu skutecznego działania oraz uniknięcia przeciążenia systemu poznawczego umysł wykształcił różne procesy uwagowe, które stosujemy niemal codziennie.

Rozróżniamy pięć funkcji uwagi

Selektywność

Umysł selekcjonuje docierające do niego informacje, jedne traktując jako ważne (sygnały), a inne jako nieważne (szum) i zakłócające (dystraktory). Jest to najważniejsza funkcja uwagi.

Przeszukiwanie

Czyli przeszukiwanie pola percepcyjnego, a więc poszukiwanie konkretnych obiektów czy cech, ignorując pozostałe. Wykorzystujemy ten aspekt uwagi na przykład poszukując w supermarkecie konkretnego makaronu. Mijamy wówczas na całe rzędy spaghetti, ale kiedy natrafimy na świderki – nasz umysł zostaje pobudzony i następuje identyfikacja poszukiwanego obiektu.

Przedłużona koncentracja

To monitorowanie otoczenia przez dłuższy czas w oczekiwaniu na pojawienie się określonych bodźców. Występuje, gdy czekamy na swoją kolej z numerkiem w urzędzie. Inaczej zwana ,,czujnością’’. Niestety im dłużej uruchomiona jest koncentracja, tym efektywność i szybkość reakcji spadają w miarę upływu czasu.

Podzielność

Koncentracja na więcej niż jednym obiekcie/sytuacji/bodźcu. Wykonywaniu kilku czynności naraz, np. rozmawianie przez telefon i jednoczesne prowadzenie samochodu, słuchanie wykładu i robienie notatek. Badania pokazały, że podczas wykonywania dwóch zadań naraz istotną rolę odgrywa trudność zadania priorytetowego. Można wtedy wyznaczyć tzw. ,,punkt załamania’’, powyżej którego wykonanie zadania jest niemożliwe. Im większe zasoby poznawcze jednostki, tym wyższy punkt załamania i tym większa podzielność uwagi.

Przerzutność

Zdolność uwagi do przełączania się między wieloma zadaniami. Przebiega poprzez nagłe zahamowanie jednego procesu poznawczego i uruchomienie drugiego. Często wynikają z tego koszty poznawcze, np. dłuższy czas wykonania zadania, które zostało przerwane lub większe prawdopodobieństwo wystąpienia błędu. Przerzutność wykorzystujemy bardzo często w naszym życiu: w pracy, w szkole, podczas obowiązków domowych. Wyjątkiem jest przerzucenie uwagi na czynność niepodobną do pierwszej czynności – wówczas skuteczność nie spada. Przerwanie zadania umysłowego wykonywaniem ćwiczeń fizycznych może nawet poprawić jakość wykonania zadania.