Analiza transakcyjna

Analiza transakcyjna – to koncepcja interakcji międzyludzkich występujących w komunikacji, funkcjonująca także w negocjacjach. Interakcje te nazywane są transakcjami, które stanowią podstawową jednostkę w relacjach interpersonalnych, będzie to wymiana: słów, gestów, mimiki, zachowań.

Czym charakteryzują się poziomy analizy transakcyjnej?

Porozumiewanie się pomiędzy jednostkami zachodzi na trzech poziomach Ja, w których porusza się dana osoba: rodzica, dorosłego, dziecka. Ego, przybierając rolę rodzica, najczęściej polega na automatycznym kopiowaniu zachowań naszych rodziców wraz z przekonaniem, że właśnie tak należy się zachowywać. Stan dorosłego przejawia się racjonalnym podejściem i oceną tego, co tu i teraz. Dziecko stanowi powrót do dawnych lat, zabawę i infantylność. Każdy z wymienionych trybów charakteryzuje się rozpoznawalną mową ciała i innymi symptomami, ja na przykład ton głosu czy tempo mówienia. Niektóre osoby mają tendencję do wchodzenia w relacje z pozycji jednego z poniższych trzech stanów Ja:

Rodzic

Rodzic – odpowiedzialny jest za system wartości, norm i zasad, wiele z nich zaczerpniętych zostało od naszych rodziców/opiekunów. Objawia się głównie w sytuacjach przymusowych, działa automatycznie i nieświadomie. Wyróżnia się rodzica krytycznego i wspierającego. Ten pierwszy odpowiada za nakazywanie, karanie, moralizację, porządek. Drugi typ pociesza, pomaga, wspiera i rozumie.

Dorosły

Dorosły – kształtuje się podczas dojrzewania, cechuje się analitycznym i rozsądnym podejściem oraz obiektywną oceną. Jest rzeczowy, działa poprzez wymianę informacji, nie unosi się emocjami. Postępuje świadomie, czasem ocenia tryb rodzica lub dziecka, będąc w stanie zapanować nad nimi.

Dziecko

Dziecko – związane jest z uczuciami i emocjami, odnosi się do stanów występujących w dzieciństwie. Dzieli się na dziecko naturalne i dziecko dostosowane. Dziecko naturalne jest spontaniczne, swobodnie wyraża emocje, płacze, śmieje się, krzyczy. Dziecko dostosowane wykazuje się uległością, wycofywaniem, nie jest inicjujące, stawia potrzeby innych wyżej od siebie.

Analiza transakcyjna uwzględnia stosunek do samego siebie i do innych, który przyjmuje relacje:

• Ja jestem OK i ty jesteś OK.
• Ja jestem OK, ale ty nie jesteś OK.
• Ja nie jestem OK, ale ty jesteś OK.
• Ja nie jestem OK i ty też nie jesteś OK.

Jak dzielą się transakcje?

Transakcje dzielą się na komplementarne, czyli równoległe, skrzyżowane oraz ukryte. Transakcjami komplementarnymi są te, w których zachodzi wymiana uzupełniająca się, gdy rozmawiają ze sobą te same ,,osoby’’, np. dorosły z dorosłym, dziecko z rodzicem. Sytuację tą ilustruje pierwszy diagram. Jest to komunikacja umożliwiająca porozumienie i kontynuację interakcji poprzez przyjęcie tych samych trybów przez uczestników wymiany.

Diagram drugi ukazuje transakcję skrzyżowaną, która utrudnia zrozumienie i może prowadzić do przerwania komunikacji lub konfliktu, ponieważ obydwie strony przyjmują inne tryby i zwracają się do innego trybu rozmówcy, np. Osoba 1-dorosły mówi do osoby 2-dorosłego, podczas gdy osoba 2 przyjmuje postawę dziecka i mówi do osoby1-rodzica, co czytelnie oddane zostało na diagramie drugim. Transakcje ukryte występują, gdy dwie osoby pozornie przyjmują jedną z trzech określonych postaw Ja, jednak pod tą płaszczyzną kryją się inne przybrane postawy. Właśnie transakcje ukryte są podstawą do gier (które przekształcają się w skrypty) omówionych poniżej.

Analiza transakcyjna związana jest z analizą gier, które stanowią zbiór transakcji powtarzanych w celu przeżycia emocji i osiągnięcia danego wyniku w sytuacji interakcyjnej. Gry wychodzące z jednego z poziomów Ja przebiegają zazwyczaj w podobny, powtarzalny sposób u konkretnej jednostki, prowadząc do określonej korzyści psychicznej z kontaktów z innymi ludźmi. Korzyścią tą są właśnie emocje. Gry z kolei składają się na większy konstrukt, jakim są skrypty. Skrypty to scenariusze życia, plany życiowe, które w większości kształtują się w dzieciństwie na nieświadomym poziomie i wpajane są przez rodziców posiadających własne skrypty. Przyjmują one postacie: zwycięzcy, pół-zwycięzcy i przegranego. Skrypt odpowiada za kierowanie zachowaniem człowieka w najważniejszych dla niego kategoriach życia oraz przy podejmowaniu kluczowych decyzji, często prowadzony jest tak, że spełnia zaplanowany wcześniej scenariusz życiowy.